- ตอน ๑๐ -

 

 

    ......หลวงประดิษฐ์มนูธรรมผู้ร่างคำประกาศฉบับนั้นรวมอยู่ด้วยเข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท เมื่อวันที่ 30 มิถุนายน 2475 ณ วังสุโขทัย และ  พระยาพหลฯ หัวหน้าคณะราษฎร กราบบังคมทูลดังต่อไปนี้ 
  
      “  ขอเดชะฝ่าละอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม 
  
      การที่ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลาย ได้เริ่มทำการเปลี่ยนแปลงการปกครองครั้งนี้ก็ด้วยมุ่งหวังประโยชน์แก่ชาติ โดยเห็นด้วยเกล้าด้วยกระหม่อมว่า ทุก ๆ ประเทศที่เป็นเอกราชก็มีธรรมนูญการปกครองกันทั่วไปแล้ว หากประเทศสยามได้มีกับเขาบ้างก็จะได้รับโอกาสให้คณะราษฎรเป็นจำนวนมากได้มีส่วนช่วยเหลือใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทในราชการแผ่นดิน เต็มกำลังความสามารถจริง ๆ การณ์ก็ได้เป็นไปโดยเรียบร้อยด้วยประการทั้งปวง ก็เนื่องด้วยใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทได้ทรงตั้งพระราชหฤทัยดีต่อประชาชนชาวสยามและทรงพระกรุณาช่วยเหลือส่งเสริมทุกประการตลอดจนพระราชทานอภัยโทษแก่พวกข้าพระพุทธเจ้าโดยพระราชกำหนดนิรโทษนั้นด้วยพระมหากรุณาธิคุณ ทั้งนี้ ย่อมตระหนักอยู่แก่ใจพวกข้าพระพุทธเจ้าอยู่แล้ว

      หากที่พวกข้าพระพุทธเจ้าได้ประกาศกล่าวข้อความในวันเปลี่ยนแปลงด้วยถ้อยคำอันรุนแรง กระทบกระเทือนถึงใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทและพระบรมวงศานุวงศ์ก็ด้วยมุ่งถึงผลสำเร็จทันทีทันใดเป็นการใหญ่ สมเด็จพระมหากษัตราธิราชในพระบรมจักรีวงศ์ได้ทรงมีส่วนนำความเจริญมาสู่พระเทศสยามตามกาลสมัย บัดนี้ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พวกข้าพระพุทธเจ้ามาเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาท ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลายจึงขอพระราชทานพระบรมราชวโรกาสนี้ขอกราบบังคมทูลขอพระราชทานอภัยโทษอีกครั้งหนึ่งเป็นคำรบสอง ในถ้อยคำที่ได้ประกาศไป

      การจะควรประการใด แล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ขอเดชะ ” 
  
       พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชดำรัสตอบดังต่อไปนี้

      “  ข้าพเจ้าขอบใจท่านทั้งหลายเป็นอย่างยิ่งในการที่ได้มากระทำพิธีขอขมาต่อตัวข้าพเจ้า และพระราชวงศ์จักรีในวันนี้ การกระทำของท่านในวันนี้ให้รู้สึกยินดีเป็นอย่างยิ่ง ไม่ใช่ยินดีที่ท่านมาขอขมาต่อตัวข้าพเจ้าโดยเฉพาะ เพราะข้าพเจ้าเองก็ให้อภัยโทษแก่ท่านทั้งหลายมานานแล้ว     เพราะเข้าใจในความประสงค์ของท่านดี ท่านกระทำการในคราวนี้ก็เพื่อหวังประโยชน์ต่อชาติจริง ๆ ข้าพเจ้าได้ตั้งใจช่วยเหลือท่าน ให้ท่านทำการเป็นผลสำเร็จเรียบร้อยดีอย่างที่สุดที่จะเป็นได้ โดยที่ข้าพเจ้ามีความเห็นใจในความคิดของท่าน

        ข้อที่ข้าพเจ้าดีใจมากนั้น คือในคำขอขมานั้นท่านได้กล่าวถึงพระมหากษัตราธิราชและเจ้านายในราชวงศ์จักรีว่าได้ทรงมีส่วนร่วมในการนำความเจริญมาสู่ประเทศสยามด้วยหลายพระองค์ด้วยกันนั่นเป็นความจริงในคำประกาศวันที่ 24 มิถุนายน นั้น ข้อความที่ข้าพเจ้าเองและสมาชิกของพระราชวงศ์จักรีรู้สึกโทมนัสอย่างยิ่ง คือในข้อที่ทำให้เข้าใจว่าพระราชวงศ์จักรีไม่ได้ทำความเจริญให้ประเทศสยามอย่างหนึ่งอย่างใดเลย     ข้อนั้นทำให้สมาชิกราชวงศ์ทั่วไปโทมนัสน้อยใจและแค้นเคืองมาก 

         เมื่อท่านได้กล่าวแก้ไขในวันนี้แล้ว ข้าพเจ้าหวังว่าจะเป็นผลสมานไมตรีระหว่างพระราชวงศ์จักรีกับพวกท่านและคณะราษฎรทั่วไป ให้เป็นอันหนึ่งอันเดียวกันได้ อันที่จริงเจ้านายในพระราชวงศ์จักรีทุกพระองค์ย่อมทรงถือว่าเป็นหน้าที่ของพระองค์ที่จะทำอะไรให้เป็นประโยชน์แก่บ้านเมือง จึงได้ทรงรับราชการในกระทรวงต่าง ๆ ทุกพระองค์ตามแต่จะทำได้ แต่ตามวิสัยธรรมดาของคนและตระกูลอันใหญ่ ก็ย่อมมีสมาชิกมีความสามารถยิ่งหย่อนกว่ากันเป็นธรรมดาและย่อมมีทำการพลาดพลั้งบ้าง     ข้าพเจ้าเชื่อว่าถ้าเจ้านายจะได้ทรงทำการพลาดพลั้งไปบ้างก็มิใช่โดยอคติ โดยเหตุนี้เมื่อท่านได้กล่าวแก้ไขในวันนี้และท่านมีความรู้สึกว่าพระราชวงศ์จักรีได้ทรงทำประโยชน์ให้แก่ประเทศชาติของเราเช่นนี้ ก็ย่อมจะล้างความโทมนัสทั้งหลายทั้งปวงของข้าพเจ้าเองและพระราชวงศ์จักรีได้สิ้น...

        ...นอกจากนี้ข้าพเจ้ามีความยินดีมากที่ท่านคิดมาทำพิธีขอขมาวันนี้เองโดยที่ข้าพเจ้ามิได้ร้องขออย่างใดเลย การที่ท่านทำเช่นนี้ย่อมเป็นเกียรติแก่ท่านเป็นอันมาก เพราะท่านทั้งหลายได้แสดงว่ามีธรรมในใจ และเป็นคนที่สุจริตและมีใจนักเลง คือเมื่อท่านรู้สึกว่าได้กระทำอะไรที่เกินไปพลาดพลั้งไปบ้าง ท่านก็ยอมรับผิดโดยดีและโดยเปิดเผย การกระทำเช่นนี้เป็นของที่ทำยากและต้องเป็นนักเลงจริง ๆ จึงจะทำได้ เมื่อท่านได้ทำพิธีเช่นในวันนี้ก็แสดงให้เห็นชัดว่าการใด ๆ ที่ท่านทำไปนั้นท่านได้ทำไปเพื่อหวังประโยชน์แก่ประเทศแท้จริง ท่านได้แสดงว่าท่านเป็นผู้มีน้ำใจกล้าหาญทุกประการ ท่านกล้ารับผิดเมื่อรู้สึกว่าตนได้ทำการพลาดพลั้งไปดังนี้เป็นการที่ทำให้ประชาชนรู้สึกไว้ใจในตัวท่านยิ่งขึ้นอีกเป็นอันมาก ในข้อนี้ทำให้ข้าพเจ้ารู้สึกยินดีเป็นอันมาก

         เพราะฉะนั้นในที่สุดข้าพเจ้าขอให้พรแก่ท่านทั้งหลาย ขอจงเจริญด้วยอายุ วรรณะ สุขะ พละ ปฏิภาณทุกประการ มีกำลังกาย มีกำลังใจ เพื่อจะสามารถทำการงานให้เป็นประโยชน์แก่ประเทศของเราสืบไป “

                    

        เมื่อวันที่ 30 มิถุนายน พ.ศ. นี้ ข้าพระพุทธเจ้าพระยามโนปกรณ์นิติธาดา    พระยาปรีชาชลยุทธ   พระยาศรีวิสารวาจา     พระยาพหลพลพยุหเสนา    หลวงประดิษฐ์มนูธรรม    กรรมการราษฎรได้ไปเข้าเฝ้าใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท ณ วังสุโขทัย    ทรงรับสั่งถึงความจริงที่ได้ทรงตั้งพระราชหฤทัยดีต่อราษฎรและทรงพระราชดำริจะให้ธรรมนูญการปกครองแผ่นดินจะกระทำก็ล่าช้าไป หาทันกาลสมัยไม่ ส่วนการที่ข้าราชการในรัฐบาลของพระองค์ได้ใช้อำนาจหน้าที่ในทางทุจริต ก็ทรงสอดส่องอยู่เหมือนกัน หาได้สมรู้ร่วมคิดด้วยไม่    เมื่อใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทได้ทรงปรารถนาดีต่อราษฎรเช่นนี้ สิ่งที่ได้เป็นการหมิ่นประมาทในใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท ข้าพระพุทธเจ้าคณะราษฎร ขอพระราชทานกราบทูลได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานอภัยโทษให้แก่ข้าพระพุทธเจ้าทั้งหลาย 
  
         ควรมิควรแล้วแต่จะพิจารณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม 
  
         ขอเดชะ 
  
         ข้าพระพุทธเจ้า พระยามโนปกรณ์นิติธาดา ”
 
 
          ทรงมีพระราชหัตถเลขาตอบดังนี้

  
          “ที่ 24/176
            วังสุโขทัย

            วันที่ 4 กรกฎาคม พุทธศักราช 2475

            ถึง พระยามโนปกรณ์นิติธาดา และผู้แทนราษฎร
 
            ข้าพเจ้าได้รับหนังสือขอขมาในการที่คณะราษฎรได้ออกประกาศปรักปรำแสดงถึงการกระทำของข้าพเจ้าเมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ. นี้   ในขณะที่คณะราษฎรได้เข้ายึดอำนาจการปกครองแผ่นดิน ซึ่งบัดนี้คณะราษฎรได้ทราบความจริงแล้วว่า ข้าพเจ้าตั้งใจดีต่อราษฎร และได้คิดที่จะให้พระธรรมนูญการปกครองแผ่นดินแก่ราษฎรอยู่แล้ว หากแต่ล่าช้าไปไม่ทันกาล และไม่ได้เป็นใจกับพวกทุจริต     ข้าพเจ้าขอขอบใจคณะราษฎรซึ่งมีความหวังดีต่อข้าพเจ้า ข้าพเจ้าหวังว่าในโอกาสหน้าเมื่อถึงเวลาสมควร คณะราษฎรคงจะออกคำแถลงการณ์ปลดเปลื้องมลทินให้ราษฎรได้ทราบความจริง ดุจดังเมื่อประกาศหาความผิดไว้นั้น
 
            ประชาธิปก ปร.”
 
          และคณะราษฎรได้ออกแถลงการณ์ในนามของกรรมการราษฎร ดังนี้

          “ แถลงการณ์กรรมการราษฎร

         เนื่องแต่คณะราษฎรได้มีประกาศแสดงถึงการกระทำของกษัตริย์เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน พ.ศ.นี้ และต่อมาคณะราษฎรได้ยึดอำนาจการปกครอง และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานพระธรรมนูญการปกครองแผ่นดินแก่ราษฎรแล้วนั้น

         ต่อมาเมื่อวันที่ 30 มิถุนายน พ.ศ. นี้    พระยามโนปกรณ์นิติธาดา   พระยาปรีชาชลยุทธ    พระยาศรีวิสารวาจา    พระยาพหลพลพยุหเสนา    หลวงประดิษฐ์มนูธรรม    กรรมการราษฎรได้ไปเฝ้าพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ณ วังสุโขทัย ทรงรับสั่งถึงความจริงที่ได้ทรงตั้งพระราชหฤทัยดีต่อราษฎร และทรงพระราชดำริจะให้ธรรมนูญการปกครองแผ่นดินแก่ราษฎรอยู่แล้ว และสิ่งอื่น ๆ ที่ทรงตั้งพระราชหฤทัยจะกระทำก็ล่าช้าไป หาทันกาลสมัยไม่     ส่วนการที่ข้าราชการในรัฐบาลของพระองค์ใช้อำนาจหน้าที่ในทางทุจริต ก็ทรงสอดส่องอยู่เหมือนกัน หาได้ทรงสมรู้ร่วมคิดด้วยไม่ เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงปรารถนาดีต่อราษฎรเช่นนี้ และทรงยอมร่วมเข้าคณะราษฎร โดยทรงเป็นประมุขของประเทศสยามแล้ว ฉะนั้นคณะกรรมการราษฎรจึงเชื่อมั่นว่าพระองค์ทรงเป็นกษัตริย์ที่ปรารถนาดีต่อราษฎร